Η Οικονομική Κρίση στην Ελλάδα και η Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στο προσεχές μέλλον έχει να αντιμετωπίσει σοβαρές προκλήσεις που επηρεάζουν ήδη την μακροχρόνια, ισορροπία, σταθερότητα και βιωσιμότητα της. Αυτές οι προκλήσεις μπορούν καλύτερα να μελετηθούν σε δύο κυρίως επίπεδα. Στο ευρωπαϊκό επίπεδο θα πρέπει να δώσει άμεσα λύσεις σχετικά με την ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση και ειδικότερα στο πώς τα κράτη μέλη θα μπορούν να απολαμβάνουν όλα τα πλεονεκτήματα της νομισματικής ένωσης ελαχιστοποιώντας το κόστος από την συμμετοχή τους σε αυτή. Στο εγχώριο επίπεδο η ΕΕ θα πρέπει να βρει τρόπους για την πραγματική σύγκλισή των κρατών μελών όχι μόνο στον οικονομικό αλλά και στο πολιτικό και θεσμικό τομέα.

Το Ευρωπαϊκό επίπεδο

Η κρίση χρέους των περιφερειακών κρατών της Ευρωζώνης μας δείχνει πως το πλαίσιο της ΟΝΕ είναι ένα αρκετά περίπλοκο περιβάλλον για πολλά κράτη μέλη της ΕΕ αφού αυτά παραμένουν ευπαθή στις πολιτικές και οικονομικές διαταραχές που συμβαίνουν αρκετά συχνά στον ευρωπαϊκό χώρο κυρίως εξαιτίας των συγκρούσεων συμφερόντων, των προτιμήσεων των κρατών μελών καθώς και της έλλειψης συντονισμού της μακροοικονομικής και μικροοικονομικής πολιτικής. Σε αυτό το πλαίσιο ο De Grauwe (2010, σελ. 172) αναφέρει πως «Μεγάλες περιοχές οικονομικών πολιτικών παραμένουν στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων δημιουργώντας ασύμμετρες διαταραχές οι οποίες υποβιβάζουν την βιωσιμότητα της νομισματικής ένωσης».

Η αποτελεσματικότητα του Ευρωπαϊκού νομισματικού πλαισίου μπορεί καλύτερα να αναλυθεί μέσω της εφαρμογής των κριτηρίων των άριστα νομισματικών περιοχών όπως αυτές αναπτύχτηκαν από τον Mundell (1961) και αργότερα από τον McKinnon (1963) και τον Kennen (1969) καθώς και από την αξιολόγηση των ευπαθειών των κυριότερων πολιτικών και οικονομικών θεσμών του ευρωπαϊκού χώρου. Η οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση καθώς και η οικονομική σύγκλιση της Ελλάδας στην Ευρωζώνη δεν ήταν ποτέ ικανοποιητική. Έτσι, η ελληνική συμμετοχή στην ΕΕ μπορεί να υποτεθεί πως βασίστηκε σε πολιτικές αποφάσεις.

Αυτό το πλαίσιο μαζί με τις ελληνικές δομικές, πολιτικές και οικονομικές αδυναμίες δημιουργεί ουσιαστικά ένα εκρηκτικό μείγμα συνθηκών μακροχρόνια. Σύμφωνα με τον Wyplosz (2006, σελ 220) «Εάν η Ευρώπη δεν είναι Άριστη Νομισματική Περιοχή και αποφασίσει να δημιουργήσει ένα κοινό νόμισμα, τότε θα υπάρξει σοβαρό κόστος. Εάν αυτό το κόστος είναι υψηλό και τα πολιτικά κριτήρια δεν θα ικανοποιηθούν, τότε θα αποτύχει». Για να μπορέσουμε δηλαδή να αξιολογήσουμε την μακροχρόνια βιωσιμότητα της Ευρωζώνης, χρειάζεται να επικεντρωθούμε στις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες οι οποίες οδήγησαν στην ύπαρξη της.

Κάτω από αυτές τα συνθήκες πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, παραμένουν ανίκανες να ανεχθούν το ευπαθές και μονομερές, αδύναμο πολιτικό και οικονομικό ευρωπαϊκό νομισματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο χάνουν αρκετά στοιχεία της πολιτικής και οικονομικής τους κυριαρχίας. Όσο αυτές οι χώρες παραμένουν ανίκανες να ανταποκριθούν τον οικονομικό ανταγωνισμό που παρατηρείτε στα πλαίσια της Ευρωζώνης και όσο καμία δομική ή θεσμική αλλαγή δεν γίνεται στο σύστημα της ευρωπαϊκής οικονομικής διακυβέρνησης, τόσο αυτό το πλαίσιο μετασχηματίζεται σε μια πολιτική και οικονομική παγίδα για τα κράτη μέλη. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως αυτή η παγίδα δημιουργήθηκε από το γεγονός ότι πολλά κράτη μέλη συμμετέχουν στην Ευρωζώνη κυρίως και εξαιτίας του ρόλου της πολιτικής σε όλες τις διαδικασίες ένταξης.

Το Ελληνικό επίπεδο

Όσον αφορά τώρα την περίπτωση της Ελλάδας δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως τα τελευταία 30 χρόνια τα ποσοστά μεγέθυνσης της χώρας καθώς και οι ελληνικοί οικονομικοί δείκτες είναι μάλλον παραπλανητικοί για να ερμηνεύσουν την κρίση της ελληνικής πολιτείας. Η οικονομική σύγκλιση με την ΕΕ δεν ήταν μόνο ονομαστική αλλά και δεν ακολουθήθηκε την αναγκαία πολιτική και θεσμική σύγκλιση. Για αυτό το λόγο οι πολιτικές και θεσμικές ανεπάρκειες της ελληνικής πολιτείας θεωρείται πως είναι οι βασικές αιτίες κατάρρευσης της ελληνικής οικονομίας.

Σε αυτά τα πλαίσια, το ελληνικό μοντέλο πολιτικής και θεσμικής ανάπτυξης καθώς και το μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας μπορεί να θεωρηθεί πως έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην οικονομική αποτυχία της χώρας. Έτσι, μια σειρά από πολιτικούς παράγοντες μπορούν να αναλυθούν σαν οι βασικοί συντελεστές της κρίσης. Η ανάπτυξη του κρατισμού, ο αποτυχημένος εξευρωπαϊσμός της χώρας, τα υψηλά επίπεδα διαφθοράς, η επίδραση των συνδικάτων και των διάφορων ομάδων συμφερόντων στον σχηματισμό των οικονομικών πολιτικών, το ευπαθές μοντέλο διακυβέρνησης, ο λαϊκισμός και το ασταθές πολιτικό και κοινοβουλευτικό καθεστώς είναι ανάμεσα στου κύριους συντελεστές οι οποίοι έχουν συνεισφέρει στην κρίση τα τελευταία 30 χρόνια.

Φαίνεται πως όλες οι προσπάθειες για εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό της ελληνικής κοινωνίας όχι μόνο απέτυχαν να δημιουργήσουν ένα σταθερό πολιτικό και οικονομικό σύστημα, αλλά ουσιαστικά νομιμοποίησαν ένα ώριμο πελατειακό σύστημα σαν το κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτείας. Όλοι οι παραπάνω συντελεστές συνδέονται άμεσα και έμμεσα με αυτό το πελατειακό σύστημα το οποίο αναπτύχθηκε στην Ελλάδα τα τελευταία 30 χρόνια και το οποίο επίσης ευθύνεται για την κρίση. Οι πολιτικές ελίτ ουσιαστικά χρησιμοποίησαν τους νέους πολιτικούς θεσμούς που δημιουργήθηκαν στα  πλαίσια της ΕΕ μέσω των οποίων επέκτειναν τα δίκτυα πατρωνίας τους γεωγραφικά και λειτουργικά. Ακόμα και εάν τα πολιτικά κόμματα αναγνώριζαν την αναγκαιότητα για μεταρρυθμίσεις και πραγματικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής πολιτείας, ταυτόχρονα υποβίβαζαν κάθε προσπάθεια για μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό (Sklias και Maris, 2013).

Έτσι, οι πολιτικές αιτίες του ελληνικού προβλήματος δεν είναι ίδιες με τα άλλα υπερχρεωμένα ευρωπαϊκά κράτη. Είναι πολύ δύσκολο για το ελληνικό πολιτικό σύστημα να αλλάξει αξιόλογα. Τα αιτήματα των ευρωπαίων αξιωματούχων και της τρόικάς για ένα μικρότερο και πιο αποδοτικό κράτος με αυτό τον τρόπο μπορεί να είναι από την μια πλευρά κατανοητά αλλά απαιτούν από την άλλη την ελληνική πολιτική κουλτούρα να αλλάξει δραματικά σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό όμως δεν είναι εύκολη δουλειά για να γίνει και μάλλον είναι απίθανο να πραγματοποιηθεί βραχυχρόνια.

Συμπεράσματα

Αυτές οι πολιτικές και θεσμικές ανισορροπίες μας κάνουν να ανησυχούμε ακόμα περισσότερο για το μέλλον της Ευρώπης. Από την μια πλευρά η ΕΕ δεν είναι δεδομένο πως θα μπορέσει να αλλάξει αξιόλογα κατά την διάρκεια αυτής της κρίσης έτσι ώστε να ενσωματώσει πολλά από τα αναγκαία στοιχεία που θα την κάνουν αλώβητη και θα τις προσφέρουν τις προϋποθέσεις μακροχρόνιας ισορροπίας και σταθερότητας. Από την άλλη δημιουργούνται σοβαρά ερωτήματα που αφορούν την πραγματική σύγκλιση των κρατών μελών σε όλα τα επίπεδα. Αυτές οι διαφορές στην πολιτική κουλτούρα των κρατών μελών φαίνεται πολλές φορές όχι μόνο ότι είναι αγεφύρωτες αλλά ταυτόχρονα και καταστροφικές όπως έδειξε η περίπτωση της Ελλάδας. Απομένει να δούμε εάν η ΕΕ καταφέρει να απαντήσει θετικά στις παραπάνω προκλήσεις. Εάν όχι, τότε χρησιμοποιώντας μια έκφρασή του Keynes μάλλον οι πύλες της κολάσεως θα ανοίξουν.

Βιβλιογραφία

De Grauwe, P. (2010) ‘The Fragility of the Eurozone’s Institutions’, Open Economies Review, Vol. 21, No. 1, 167–174.

Kenen, P. (1969) ‘The Theory of Optimum Currency Areas’, in Mundell, R. and Swoboda, A. (Eds): Monetary Problems of the International Economy, Chicago University Press, Chicago.

McKinnon, R. (1963) ‘Optimum Currency Areas’, American Economic Review, Vol.  53, No. 4, 717–725.

Mundell, R. (1961) ‘A Theory of Optimal currency Areas’, American Economic Review, Vol. 51, No. 4, 657–665.

Sklias, P. and Maris, G. (2013) ‘The Political Dimension of the Greek Financial Crisis’, Perspectives on European Politics and Society, Vol. 14, No. 1, 144-164.

Wyplosz, C. (2006) ‘European Monetary Union: The Dark Sides of a Major Success’, Economic Policy, Vol. 21, No. 46, 207–261.